Schaamte is een emotie die we allemaal kennen. Soms voelen we het vluchtig en helpt het ons om verbinding te bewaren. Maar vaak raakt schaamte dieper: het kan een rem zijn die ons klein houdt, of zelfs een overtuiging dat we zelf verkeerd zijn. In dit artikel lees je wat schaamte eigenlijk is, hoe gezonde en ongezonde schaamte zich onderscheiden, en hoe je schaamte kunt begrijpen en helen vanuit een EFT- en EFIT-perspectief.
Wat is schaamte?
De Amerikaanse psycholoog Silvan Tomkins beschreef negen basisaffecten die universeel zijn: primaire emoties die we allemaal kennen. Schaamte en vernedering horen daar ook bij.
Schaamte is daarmee een universeel affect: een innerlijke rem die functioneel kan zijn.
- Het houdt onze nieuwsgierigheid of ons genot in balans, zodat we niet te ver doorschieten in opwinding of gedrag.
- Het geeft ons filters en helpt ons te reguleren.
- Het is een sociaal signaal: we leren dat bepaald gedrag niet gewenst is, en we passen ons aan.
We worden dus met een vermogen tot schaamte geboren, maar de invulling komt van buitenaf. Als kinderen krijgen we correctie: “zo hoor je je te gedragen.” Op die manier ontwikkelt zich ons innerlijk schaamteproces. Wanneer dat proces niet goed op gang komt, kan schaamte zich omzetten in innerlijke beschaming: het gevoel dat jij zelf verkeerd bent.
Schaamte is ook sterk verbonden met het sociale: we krijgen de boodschap “je hoort er niet bij”. En vaak is de lichamelijke houding daarbij herkenbaar: we vermijden de blik van de ander.
De vier bewegingen van schaamte
Mensen reageren vaak op vier herkenbare manieren als schaamte wordt geraakt:
- Door de grond zakken
Je voelt je klein, waardeloos, wilt letterlijk verdwijnen. Het lichaam krimpt in elkaar, hoofd naar beneden. - Jezelf aanvallen / zelfkritiek
Je keert de pijn naar binnen: “Wat ben ik stom, ik ben niet goed genoeg.” Dit kan leiden tot perfectionisme, depressie of terugtrekken. - Beschuldigen van de ander
Je keert de schaamte naar buiten: “Jij snapt er ook niks van!” Kritiek of sarcasme helpt om je eigen kwetsbaarheid te vermijden. - Onttrekken aan de blik van de ander
Je kijkt weg, haakt af, trekt je terug. Schaamte speelt zich vaak af in de blik van de ander – die vermijden is dan een manier om de pijn te dempen.
In therapie is het belangrijk om deze bewegingen te herkennen. Ze zijn geen karakterfouten, maar beschermingsmechanismen. Onderliggend ligt vaak het verlangen om gezien, erkend en verbonden te zijn.
Gezonde en ongezonde schaamte
- Gezonde schaamte helpt ons om verantwoordelijkheid te nemen en weer contact te maken. Je buigt het hoofd, maar kunt daarna weer opstaan en zeggen: “Ik deed iets verkeerd, ik heb ervan geleerd.”
- Ongezonde schaamte daarentegen blijft hangen. Het dynamische proces bevriest. Je blijft lopen met je hoofd naar beneden, gevangen in wat ook wel core shame of kernschaamte wordt genoemd. Jan Bommerez heeft hier een mooie podcast over en spreekt over “toxische schaamte”.
Schaamte, trauma en overlevingsstrategieën
Trauma kan het zelfbeeld verbrokkelen en versterken dat je als persoon niet deugt. Core shame ontstaat niet uit één gebeurtenis, maar uit herhaalde ervaringen waarin je niet gezien werd in je hechtingsbehoeften.
Om die pijn niet te voelen, ontwikkelen mensen vaak strategieën zoals:
- perfectionisme of overmatig zorgen voor anderen;
- verslavingen of eetstoornissen;
- jezelf onzichtbaar maken of overmatig aanpassen.
Onder al deze strategieën schuilt vaak een paradoxaal verlangen: erbij willen horen, maar tegelijkertijd denken dat je er niet waardig genoeg voor bent.
Zoals Brené Brown zegt: “Verbinding is ons diepste menselijke verlangen; schaamte is de angst dat we die verbinding niet waard zijn.”
Schaamte als verborgen zorg voor de groep
Soms heeft schaamte een andere laag: de neiging om jezelf terug te trekken kan ook een poging zijn om de groep te ontlasten. Onbewust klinkt dan de gedachte: “Als ik niet lastig ben, kunnen jullie verder.” In extreme vorm kan dat leiden tot suïcidale gedachten: jezelf wegnemen als ultieme manier om toch bij te dragen.
Hierin schuilt een tragische paradox: onder de zelfverwerping zit een verlangen naar verbinding en zorg voor het geheel.
Waarom dit belangrijk is in therapie
Schaamte is een krachtig zelfbeschermingsmechanisme, maar kan ook verstikkend worden. In therapie helpt het om:
- de beschermingsbewegingen (kritiek, terugtrekken, aanvallen) te herkennen;
- onderliggende hechtingsbehoeften zichtbaar te maken (gezien worden, erbij horen);
- ruimte te scheppen voor zelfcompassie en veilige verbinding.
In EFT en EFIT werken we met schaamte als ingang naar hechtingsverlangen. Samen vertragen we, maken schaamte zichtbaar in de interactie en zoeken nieuwe ervaringen waarin iemand wél gezien wordt zonder oordeel. Zo kan schaamte transformeren van een verstikkende last naar een poort naar verbinding.
“Je doet wat je doet, omdat je voelt wat je voelt, en je voelt wat je voelt, omdat je denkt wat je denkt, en je denkt wat je denkt, omdat je gelooft wat je gelooft.”
Tot slot
Schaamte hoeft niet het einde te zijn van contact met jezelf of de ander. Juist in het erkennen en delen ervan kan een nieuwe beweging ontstaan: van hoofd omlaag naar hoofd omhoog.
Wil je meer weten hoe EFT en EFIT kunnen helpen om schaamte te begrijpen en te helen? Neem gerust contact met ons op:
Je bericht is verzonden
Plaats een reactie